Το διεπιστημονικό συνέδριο αποτελεί τμήμα του μεταδιδακτορικού ερευνητικού έργου «Η λογοκρισία στον Κινηματογράφο και τις Εικαστικές Τέχνες: Η Ελληνική εμπειρία από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι σήμερα» (CIVIL) που φιλοξενείται στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το έργο χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ). Το συνέδριο θα διεξαχθεί διαδικτυακά, με livestreaming, στις 24-26 Φεβρουαρίου 2022.

 

 

ΜΕΡΟΣ I: Η λογοκρισία στον 20ό αιώνα

 

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, η λογοκρισία – ως κεντρικό εργαλείο διαφόρων πολιτικών καθεστώτων για τη ρύθμιση, τον περιορισμό και τον έλεγχο της ελευθερίας της έκφρασης – έλαβε ποικίλες μορφές. Το πρώτο μέρος του συνεδρίου του έργου CIVIL στοχεύει στη μελέτη της λογοκρισίας στον 20ό αιώνα ως μιας παραγωγικής διαδικασίας καθώς, από τη μια, καθόρισε το πλαίσιο μέσα στο οποίο επετράπη να αναπτυχθούν διαφορετικές πλευρές του δημόσιου λόγου, και από την άλλη, ενεργοποίησε εναλλακτικές μορφές έκφρασης και δημιουργίας, μέσω των οποίων τα υπό επιτήρηση υποκείμενα επιχείρησαν να υπερβούν τους εκάστοτε περιορισμούς. Έτσι, επανεξετάζοντας γνωστά και αναδεικνύοντας άγνωστα λογοκριτικά περιστατικά του 20ού αιώνα, επιχειρούμε να ερευνήσουμε πώς διάφοροι τομείς της δημόσιας σφαίρας διαμορφώθηκαν κάτω από λογοκριτικές πιέσεις που έθεσαν τα όρια της δημόσιας αντιπαράθεσης και της κοινωνικής συναίνεσης. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοπολιτικών και πολιτιστικών ρευμάτων, ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές, καθώς και τη συγκρότηση διαφορετικών ταυτοτήτων – κοινωνικών, πολιτικών, θρησκευτικών, εθνικών, καλλιτεχνικών, αναπηρικών, σεξουαλικών και έμφυλων.

Επιπλέον, επιθυμούμε να διερευνήσουμε τους διάφορους κανονιστικούς και λογοκριτικούς μηχανισμούς, τόσο αυτούς που ασκούν επίσημη και θεσμοθετημένη λογοκρισία όπως το κράτος, η Εκκλησία και άλλες εξουσιαστικές δομές, όσο και εκείνους που εφαρμόζουν άτυπη λογοκρισία (π.χ. πρακτικές άσκησης ελέγχου από την κοινότητα, την οικογένεια, την ομάδα, κλπ.), συμπεριλαμβανομένης της αυτολογοκρισίας. Η ανάδειξη αυτού του συνεργατικού ή ανταγωνιστικού πλέγματος από ποικίλες δομές και κοινωνικούς παίκτες, όπως και οι πιθανές τομές και συνέχειες στις πρακτικές τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μπορεί να εμπλουτίσει σημαντικά τη γνώση μας γύρω από την ίδια την έννοια της εξουσίας στον 20ό αιώνα.  

Παρά την έμφαση στο ελληνικό πλαίσιο, επιθυμούμε να διερευνήσουμε τη λογοκρισία και μέσα από συγκριτικές προσεγγίσεις, εξετάζοντας την ελληνική περίπτωση παράλληλα ή σε σχέση με αυτές της Νότιας Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Λατινικής Αμερικής.

 

ΜΕΡΟΣ ΙΙ: Η ελευθερία του λόγου, πηγή δυστυχίας

Συστήματα πεποιθήσεων, ταυτότητες και λογοκρισία

 

Παραδοσιακά, η έννοια «λογοκρισία» περιοριζόταν σε άμεσες μορφές ρυθμιστικής παρέμβασης και ελέγχου που προέρχονταν από πολιτικές αρχές όπως το Κράτος και η Εκκλησία. Ως λογοκρισία εννοείται γενικά η θεσμική καταστολή ή απαγόρευση, ο προληπτικός έλεγχος του λόγου και της έκφρασης πριν φτάσουν στον δημόσιο χώρο προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν προσβάλλουν τις νομικές απαγορεύσεις που έχει θεσπίσει το κράτος. Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για ζητήματα όπως η πολιτική ορθότητα, η «ρητορική μίσους», οι εθνοτικές μειονότητες, η πορνογραφία, ο φεμινισμός και η σχέση τους με την ελευθερία του λόγου και τη λογοκρισία, έχουν οδηγήσει σε σημαντικό αριθμό ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων. Αυτή η θεμελιώδης στροφή του ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος, που οφείλει πολλά στο έργο του Michel Foucault, υποστηρίζει ότι το κράτος δεν είναι ο μόνος παράγοντας που ασκεί λογοκρισία. Από την άλλη πλευρά, η ίδια η ιδέα ενός ουδέτερου κράτους, ιδέα που ανέπτυξε ο φιλελευθερισμός για να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξει κατάχρηση της κρατικής εξουσίας, τίθεται υπό αμφισβήτηση: πώς μπορούν, για παράδειγμα, να ακουστούν δίκαια οι φωνές των μειονοτήτων ή των γυναικών σε μια κοινωνία συστημικά ρατσιστική, σεξιστική και ομοφοβική; Δεν οφείλει ένα φιλελεύθερο κράτος να αντιμετωπίσει ορισμένες κυρίαρχες ρατσιστικές, σεξιστικές και ομοφοβικές αντιλήψεις που είναι πλέον τόσο βαθιά ριζωμένες ώστε να μην επιδέχονται καν ορθολογικής συζήτησης;

Εκκινώντας από αυτό το σημείο, το δεύτερο μέρος του συνεδρίου στοχεύει να προσφέρει μια συγκριτική χαρτογράφηση του λογοκριτικού Λόγου υιοθετώντας έναν περιεκτικό ορισμό της λογοκρισίας που στηρίζεται στις νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και στην έννοια της «νέας λογοκρισίας». Μια τέτοια προσέγγιση θα μας επιτρέψει να φωτίσουμε τις γκρίζες περιοχές αυτού που αποκαλούμε «λογοκριτική λογική», αναλύοντας περιπτώσεις όπου η λογοκρισία υπερβαίνει τον παραδοσιακό ορισμό της, μελετώντας συγχρόνως την ίδια τη φύση, τη λειτουργία και τις χρήσεις της.  Με άλλα λόγια, το δεύτερο μέρος του συνεδρίου θα διερευνήσει κριτικά την «επιμονή» της λογοκριτικής λογικής μέσω της ανάλυσης συγκεκριμένων περιπτώσεων και φαινομένων, καθώς και θεωρητικών προσεγγίσεων στις οποίες τα παραδοσιακά μοντέλα κατανόησης της λογοκρισίας που στηρίζονται στα δίπολα ελευθερία/ καταστολή ή ελευθερία/ προστατευτισμός αναιρούνται.

 

Ενδεικτική θεματολογία

 

Είναι ευπρόσδεκτες επιστημονικές ανακοινώσεις που εκκινούν από διαφορετικές μεθοδολογίες και θεωρητικές προσεγγίσεις και εστιάζουν κυρίως – αλλά όχι αποκλειστικά – στα ακόλουθα:

 

• Δομές εξουσίας, μηχανισμοί πειθάρχησης, λογοκριτικοί θεσμοί

• Λογοκριτικές πολιτικές, πρακτικές και μέθοδοι

• Θεσμική και άτυπη λογοκρισία, αυτολογοκρισία

• Λογοκρισία στον κινηματογράφο, στις τέχνες, στη λογοτεχνία, τη μουσική, στο θέατρο, στην τηλεόραση, τη βιογραφία, κλπ.

• Λογοκρισία στη δημοσιογραφία και στον Τύπο

• Πολιτική λογοκρισία

• Έθνος, εθνότητα, μειονότητες και λογοκρισία

• Άσεμνο, πορνογραφία

• Βλασφημία

• Λογοκρισία και ακαδημαϊκή έρευνα

• Επιπτώσεις της λογοκρισίας: δημιουργία, πρόσβαση και κατανάλωση

• Λογοκρισία και ηθικοί πανικοί

• Ταυτότητες και λογοκρισία

• Πολιτική ορθότητα

• Ρητορική μίσους

• Κουλτούρα του αποκλεισμού

• Τρόποι αντίστασης, συλλογικός και ατομικός ακτιβισμός

• Λόγος περί λογοκρισίας, πειθάρχησης, αποσιώπησης και ελέγχου

 

Οι γλώσσες του συνεδρίου είναι τα αγγλικά και τα ελληνικά.

 

Οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να στείλουν τις περιλήψεις τους (μέχρι 300 λέξεις) και ένα σύντομο βιογραφικό (σε Microsoft Word format, στα αγγλικά ή τα ελληνικά) έως τις 30 Δεκεμβρίου 2021. Θα λάβουν απάντηση από την επιστημονική επιτροπή έως τις 12 Ιανουαρίου 2022.

Αποστολή περιλήψεων για το 1ο μέρος: christriantafyll@gmail.com & e_kouki@hotmail.com

Αποστολή περιλήψεων για το 2ο μέρος: valiatsirigoti@hotmail.gr & ppetsini@panteion.gr

 

 

 

Επιστημονική – Οργανωτική επιτροπή

 

Ελένη Κούκη, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών

 

Πηνελόπη Πετσίνη, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών

 

Ανδρέας Τάκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης· Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης – MOMus

 

Χρήστος Τριανταφύλλου, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών

 

Βάλια Τσιριγώτη, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών

 

Μαρία Χάλκου, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών· Ιόνιο Πανεπιστήμιο

 

Δημήτρης Χριστόπουλος, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών