Λογοκρισία: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολιτική Επιστήμη και Νεότερη Ιστορία», Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ :

Πηνελόπη Πετσίνη - Επιστημονικά Υπεύθυνη μεταδιδακτορικού ερευνητικού προγράμματος ΕΛΙΔΕΚ "Η λογοκρισία στον Κινηματόγραφο και τις Εικαστικές Τέχνες"

Δημήτρης Χριστόπουλος – Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας

Η μελέτη της λογοκρισίας αποτελεί μια υπό διαμόρφωση περιοχή έρευνας στο χώρο των κοινωνικών – ανθρωπιστικών επιστημών στην Ελλάδα, σημείο συνάντησης της νομικής και πολιτικής θεωρίας με την ηθική, την αισθητική και την ανάλυση του λόγου.

“Λογοκρισία -δια του ελέγχου περιορισμό λέξεων, εικόνων, ιδεών που κρίνονται ως “προσβλητικές”- έχουμε όταν κάποιοι άνθρωποι επιτυγχάνουν να επιβάλλουν τις δικές τους πολιτικές ή ηθικές αξίες στους άλλους.”

Αυτό ορίζει ως λογοκρισία η μεγαλύτερη οργάνωση προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου των ΗΠΑ, η American Civil Liberties Union. Ο παραπάνω ορισμός, από ΗΠΑ προερχόμενος, εισάγει μια ενδιαφέρουσα οπτική του λογοκριτικού φαινομένου όχι τόσο μέσα από το φακό της ελευθερίας, αλλά μέσα από τα μάτια της ισότητας στην πολιτική κοινότητα. Όταν κάποιοι άνθρωποι καταφέρνουν να επιβάλλουν στους άλλους τις δικές τους αξίες ως ανώτερες που σιγάζουν τις υπόλοιπες αυτό δείχνει ότι για να υπάρξει λογοκρισία που είναι το ίδιον του περιορισμού της ελευθερίας πρέπει να υπάρχει ανισότητα. Διότι μόνο σε συνθήκες ανισότητας μέσα στην πολιτική κοινότητα μπορούν οι άνθρωποι να επιβάλουν στους άλλους τις δικές τους αξίες. Τα παραπάνω συμπυκνώνουν το επίδικο της λογοκρισίας και στην Ελλάδα στο ιστορικό βάθος του μεγαλύτερου μέρους του 20ού αιώνα.

Ερωτήματα που θα απασχολήσουν το μάθημα:

Νοείται λογοκρισία σε μια εδραιωμένη δημοκρατία και ποια είναι η θέση της;
•Ποιες είναι οι κρίσιμες διαφορές μεταξύ της λογοκρισίας παλαιότερα και σήμερα;
•Ποιες είναι οι μορφές της, πώς ταξινομούνται και πώς περιοδολογούνται;
•Ποια είναι τα λογοκριτικά κίνητρα (πολιτικά, εθνικά, κοινωνικά, ηθικά, θρησκευτικά ή αισθητικά);
•Πως εξελίσσεται μέσα στο χρόνο ο επίσημος, ο δημόσιος αλλά και ο ακαδημαϊκός Λόγος περί λογοκρισίας και ελευθερίας της έκφρασης, και πως αλλάζει η δημόσια πρόσληψη της ίδιας της έννοιας «λογοκρισία»;
•Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στη λογοκρισία και την κριτική;

Αυτά είναι τα κρίσιμα επίδικα, ψηφίδες στη διαμόρφωση ενός γνωστικού αντικειμένου που βρίσκεται στα αρχικά στάδια της ερευνητικής του μορφοποίησης, στην εξέλιξη της οποίας το παρόν μάθημα επιθυμεί να συμβάλει. Ως ακαδημαϊκή συνέχεια του προπτυχιακού μάθηματος "Τέχνη, ελευθερία, λογοκρισία", το μάθημα φιλοδοξούμε να συμβάλλει στην εδραίωση και ενίσχυση του πεδίου των Σπουδών Λογοκρισίας (Censorship Studies) και στη δημιουργία μιας στέρεης ακαδημαϊκής βάσης, η οποία θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την περαιτέρω ανάπτυξη του πεδίου.

Στο μάθημα θα επιχειρηθεί η συναρμολόγηση του φαινομένου υπό την οπτική της νομικής και πολιτικής θεωρίας με την ανάδειξη συγκεκριμένων λογοκριτικών πρακτικών και συμβάντων σε διαφορετικά πεδία και πειθαρχίες κυρίως από τη σύγχρονη Ελληνική ιστορία. Θα ενθαρρύνει έτσι συγκριτικές προσεγγίσεις που μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε συνέχειες, ασυνέχειες και μεταβάσεις στις πράξεις και στους στόχους της λογοκρισίας, καθώς και στις λογοκριτικές πρακτικές, και να προσδιορίσουμε τις αλλαγές στην ίδια την έννοια της «λογοκρισίας» και στη δημόσια πρόσληψή της. Πέραν των διδασκόντων, στο πλαίσιο του μαθήματος θα καλούνται πανεπιστημιακοί και ερευνητές που έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το λογοκριτικό φαινόμενο αλλά και άνθρωποι του λόγου και της τέχνης που έχουν υποστεί το λογοκριτικό βίωμα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Πηνελόπη Πετσίνη, Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμέλεια) Λεξικό λογοκρισίας στην Ελλάδα – Καχεκτική δημοκρατία, δικτατορία, μεταπολίτευση, Καστανιώτης, Αθήνα 2018.

Πηνελόπη Πετσίνη, Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμέλεια), Η λογοκρισία στην Ελλάδα, Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ – Παράρτημα Αθηνών, Αθήνα, 2016. Το βιβλίο διατίθεται και ηλεκτρονικά: https://rosalux.gr/sites/default/files/publications/logokrisies.pdf

Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμέλεια),‘Όλα μπορούν να λεχθούν’ ή υπάρχουν ‘εκείνα που δεν λέγονται’; Βιβλιόραμα & Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Αθήνα 2015.

Γιάννης Ζιώγας, Λεωνίδας Καραμπίνης, Γιάννης Σταυρακάκης, Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμέλεια) Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα, Νεφέλη, Αθήνα 2008.

Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμέλεια),Ο θεός δεν έχει ανάγκη εισαγγελέα – Εκκλησία, Βλασφημία και Χρυσή Αυγή, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου & Νεφέλη, Αθήνα 2013.

Νίκος Αλιβιζάτος , Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση (1922-1974): όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1995.

D. Biltereyst, R. Vande Winkel (επιμέλεια), Silencing Cinema: Film Censorship around the World, Palgrave Macmillan, New York 2013.

R. C. Post (επιμέλεια) Censorship and Silencing: Practices of Cultural Regulation, Getty Research Institute for the History of Art and the Humanities, Los Angeles 1998.

R. Burt , The Administration of Aesthetics: Censorship, Political Criticism, and the Public Sphere, University of Minnesota Press, Minneapolis & London 1994.

B. Müller (επιμέλεια) Censorship and Cultural Regulation in the Modern Age (Critical Studies 22), Rodopi, Amsterdam & New York 2003.

<<back